Het belang van Verrijking

Inleiding 

Verrijking of enrichment. Een term uit de dierverzorging die ontzettend belangrijk is! Verrijking is iedere vorm van positieve (vaak nieuwe of onvoorspelbare) prikkels gegeven aan een dier om zo de kwaliteit van leven, van in gevangenschap gehouden dieren te verbeteren.  Dit kan letterlijk van alles zijn zoals speelgoed of voedsel verstoppen (zintuigelijke verrijking), groepsindeling veranderen (sociale verrijking), het habitat veranderen (omgevingsverrijking) of het dier mentaal stimuleren met bijvoorbeeld een puzzel of opdracht. Verrijking is belangrijk voor ieder dier in gevangenschap of het nu een huisdier, dierentuindier, boerderijdier of laboratoriumdier is. Omdat zeezoogdieren erg intelligent zijn is verrijking een zeer belangrijk en complex aandachtspunt. 

De grootste vorm van verrijking voor zeezoogdieren in gevangenschap is natuurlijk training! Zeezoogdieren in gevangenschap hoeven niet te jagen. Toch beschikken zij over een hoge intelligentie en een hoog energievermogen dat in het wild vooral wordt gebruikt (en verbruikt) om te jagen. Bij jagen wordt natuurlijk meer dan alleen lichamelijke inspanning gebruikt, de dieren maken ook gebruik van jachttactieken en calculatie. Hierdoor is het noodzakelijk de dieren in gevangenschap toch genoeg verrijking te kunnen bieden, zowel lichamelijk als mentaal. Door de uitzonderlijke intelligentie en het probleem-oplossend vermogen van zeezoogdieren zijn ze vrij makkelijk en vrij snel te trainen vergeleken met de meeste andere dieren. Sommige soorten kunnen meer dan 50 verschillende gedragingen leren gekoppeld aan een uniek handgebaar. Dit kan zowel lichamelijke verrijking zijn (zoals het maken van sprongen) die bijdraagt aan het behouden van de conditie tot mentale verrijking (zoals het oplossen van puzzels).  Naast de training en mentale verrijking worden deze methodes gebruikt:

Zintuigelijke verrijking 

Zintuigelijke verrijking wordt met name in de vorm van speelgoed gegeven. Bijvoorbeeld ballen, hoepels, boeien en matten. Zeezoogdieren, of ze nu jong of oud zijn spelen graag met objecten omdat ze zo nieuwsgierig zijn aangelegd. Ook in het wild pakken bijvoorbeeld dolfijnen stokken, stenen, boeien en zeewier op om er mee te spelen en gooien. Helaas wordt op deze manier ook veel vuilnis en plastic opgepakt of erger; ingeslikt. Andere vormen van zintuigelijke verrijking zijn het nat sproeien van de dieren met een waterstraal of gieter, aaien en kroelen, bubbels blazen, spelen door het glas etc. Eigenlijk alles waarbij de verschillende zintuigen worden geprikkeld. 

Voedselverrijking

Denk hierbij aan het verstoppen van voedsel in bijvoorbeeld een bal of korf. Dit wordt met dierentuindieren die op het land leven ook veel uitgevoerd. Het op verschillende manieren aanbieden van voedsel kan een dier uitdagen om na te denken en te zoeken, een vorm van mentale verrijking. Ook het aanbieden van verschillende soorten voedsel om eentonigheid te voorkomen is hier deel van. Hoewel zeezoogdieren niet kunnen proeven, nemen zij wel degelijk textuur waar. Zo is inktvis heel anders dan vis en heeft vetrijke vis een ander gevoel dan magere vis. Ook ijsklontjes en gelatine zijn een belonende ervaring voor dolfijnen.

Omgevingsverrijking

Ook wel milieuverrijking genoemd. Dit zijn dingen als het natuurlijke gedrag van een dier nabootsen en daardoor natuurlijk gedrag te stimuleren, de ruimte waar de dieren over beschikken, de indeling van de verblijven en vooral het introduceren van nieuwe aspecten of het veranderen van de omgeving. Bij zeezoogdieren wordt vaak afgewisseld in welke delen van het verblijf beschikbaar zijn voor de dieren. Dit heeft zowel een praktische reden (het kunnen groeperen van dieren wanneer dit nodig is) als een verrijkend effect. Ook kunnen er objecten worden geïntegreerd in de omgeving die kunnen worden gemanipuleerd door een dier via staart, snuit, hoofd, mond, en dergelijke. Ook het introduceren van planten, rotsen en andere diersoorten valt onder omgevingsverrijking. Een voorbeeld uit het Dolfinarium is de dolfijnendelta met natuurlijke aspecten zoals zeewier, vissen, garnalen en trainers die het verblijf op verschillende manieren betreden (op een vlot, in het water, in een kano). Ook maken de dieren hier alle weersomstandigheden mee en zijn er zelfs ontmoetingen met wilde dieren zoals eenden en meeuwen.

Sociale verrijking

Deze vorm wordt vaak vergeten omdat dit vanzelf lijkt te gaan. In de letterlijkste vorm is sociale verrijking de mogelijkheid aanbieden van interactie met andere dieren. Zeezoogdieren zijn sociaal en worden alleen bij hoge uitzondering alleen gehouden. Deze verrijking is daarom standaard aan de orde. Toch zijn er meerdere aspecten dan alleen dieren bij elkaar houden in een verblijf. Bij dieren met een complexere hiërarchie zoals dolfijnen en orka's moet er rekening worden gehouden met de groepssamenstelling. Vaak is het doel de dieren te houden in dezelfde samenstelling als in het wild. Voor dolfijnen geldt dat vrouwtjes vaak dominant zijn in een groep. Zij leven in grotere groepen met vooral volwassen vrouwtjes samen met hun dochters en jongen. Het komt voor dat er ook enkele volwassen mannetjes in zo'n groep leven. Jonge mannetjes worden echter op een bepaalde leeftijd de groep uitgejaagd of verlaten deze vrijwillig. Zij vormen groepen die alleen uit jonge mannetjes bestaan, de zogeheten 'bachelor' of vrijgezellengroepen. Wanneer ze ouder zijn en de kans krijgen kunnen zij zich bij een andere groep voegen, vaak is dit tijdelijk tijdens bijvoorbeeld een voorplantingsperiode. In gevangenschap kunnen dieren niet vrijwillig het verblijf verlaten. Het is dus aan de trainers en verzorgers om te groepssamenstelling in de gaten te houden en jonge mannetjes op tijd te verhuizen naar een bachelor groep of een groep waar ze zich kunnen gaan voortplanten. Ook moet er rekening worden gehouden welke dieren goed met elkaar om kunnen gaan en welke niet. Daarnaast moet er balans zijn in de groep. Als er alleen maar dominante dieren in een groep leven zullen er meer conflicten zijn dan bij een samenstelling met gevarieerde karakters. Daarnaast kan het verrijking zijn om dieren tijdelijk op een bepaalde manier te groeperen. Bijvoorbeeld door een dier dat laag in rang staat even te scheiden van de dominante dieren.  

Kortom; Verrijking is een heel groot deel van de verzorging van zeezoogdieren (en dieren in het algemeen!) er wordt veel meer aandacht aan besteed dan je zou denken en zorgt voor een betere kwaliteit van leven voor alle dieren in gevangenschap. Ik geef mijn eigen huisdieren ook verrijking, of dit nu vogels, vissen of zoogdieren zijn!