Het overlijden van Freya

Inleiding 

De Orka's zijn de grootste reden dat ik al jarenlang naar Marineland Antibes in Frankrijk reis. Toen ik klein was was dit zelfs de enige locatie in Europa waar je orka's kon zien in gevangenschap. Er zijn intussen wel wat dingen veranderd.  Het grote mannetje Kim II en het vrouwtje Sharkan zijn helaas overleden, Loro Parque kwam erbij als tweede park in Europa met een orkaverblijf en Moana en Keijo werden geboren. Tijdens mijn bezoek dit jaar kwam echter nog een grote tegenslag; Orka Freya overleed de eerste dag van mijn vakantie. Dit heb ik op de meest vervelende manier ontdekt toen ze haar 'sochtends uit het bassin takelde. De dagen hierop volgend heb ik van heel dichtbij kunnen meemaken wat zo'n gebeurtenis doet met een groep orka's. De hierarchie veranderde letterlijk voor mijn ogen en de dieren en trainers moesten een manier vinden om hiermee om te gaan. Ik heb een uitgebreid verslag geschreven over deze gebeurtenissen waarin ik Marineland 10 dagen achter elkaar bezocht.!.

Marineland Antibes of Marineland Côte d' Azur opene voor het publiek in 1970. In dit zelfde jaar arriveerde de eerste orka. Dit was een vrouwtje genaamd Calypso. Calypso werd al snel vergezeld door het mannetje Clovis. Beide dieren stierven echter snel, Calypso al in dat zelde jaar en Clovis in 1973. In 1976 arriveerde het mannetje Kim. Kim leefde zes jaar lang in het park en was een zeer geliefd dier onder trainers en publiek. Toen hij stierf werd hij datzelfde jaar nog vervangen door een nieuw mannetje dat in zijn eer opnieuw Kim (II) werd genoemd. De vrouwtjes Betty en Freya vergezelde Kim vanaf 1978 en 1982. In 1989 arriveerde de laatste vrouwtjes-orka genaamd Sharkan.  In 1993 werd het eerste jong van Marineland geboren; Shouka. Shouka's ouders waren Kim en Sharkan. Al snel kreeg Sharkan nog een jong, in 1999. Dit keer een mannetje genaamd Inouk. In 2000 verhuisden de orka's van hun oude bassin (waar nu tuimelaars leven) naar het huidige bassin. Dit is het grootste orkabassin ter wereld!. In dit bassin werd het derde jong van Sharkan geboren. Een vrouwtje genaamd Wikie. Wikie kreeg op haar beurt ook weer twee jongen. Haar eerste jong genaamd Moana werd in 2011 geboren. In 2013 volgde Keija, ook een mannetje. Wil je meer weten over de orka's van Marineland? Kijk dan hier. Het is handig om de dieren een beetje te leren kennen voor je dit verhaal leest.

Het overlijden van Freya

De ochtend van mijn eerste bezoek kwam het vreselijke nieuws dat Freya was overleden. Ze was de laatste drie maanden al ziek en de laatste paar nachten waren de trainers dag en nacht bij haar vanwege haar kritieke toestand. Ze werd rond 4 uur in de ochtend ingeslapen. Ik sliep op de camping langs het park en zag de hijskraan waarmee ze uit het bassin werd getild. Dit was echt het ergste nachtmerrie scenario van de komende twee weken die ik bij het park zou spenderen! Het was echter wel interessant om te zien wat dit met de groep deed. De ochtend na Freya's overlijden was er nog weinig te merken aan de dieren. Er was geen duidelijke impact of verandering van gedrag. De shows en voorstellingen gingen gewoon door zoals normaal en de trainers deden mee met een lach. Dit moet verschrikkelijk moeilijk zijn geweest voor ze en ik leefde de hele dag met ze mee.

De orka's voerden alle gedragingen die werden gevraagd op. De shows leken wel wat aangepast als zijnde meer kalme segmenten en gedragingen in plaats van 'high energy' gedragingen zoals veel sprongen etc. Valentin (Freya's enige zoon en de tweede in rang onder haar) kreeg wat extra aandacht. Valentin was erg close met zijn moeder en ze waren eigenlijk altijd in elkaars gezelschap te vinden. Toch was er als bezoeker geen duidelijk teken van verwarring, agressie of rouw te zien bij de dieren. Nu zijn walvisachtigen natuurlijk zo ingesteld dat ze zelden zwakte tonen. In de natuur kan ze dit namelijk hun leven kosten. Waarschijnlijk was er wel degelijk een impact op de dieren, maar was dit gewoon niet waar te nemen door mij. Wikie leek de leidende rol te hebben genomen. Dit is niet raar, aangezien orka groepen in het wild ook vaak geleid worden door vrouwtjes met hun jongen. Wikie was nu het enige vrouwtje en dit was haar kans om hoger in de hierarchie te komen. Valentin zwom vrijwel de hele dag met Inouk (het enige andere volwassen mannetje) rond als een paar. De twee jongen van Wikie benaderden Valentin en leken speelgedrag te vertonen,. maar Valentin reageerde hier niet op. 

Het leek er heel even op alsof er een erg strikte "The show must go on" cultuur heerste in het park. Nergens werd ook maar genoemd of geadresseerd dat de matriarch van de orkagroep, een dier dat al tientallen jaren in het park leefde was overleden. Toch, net voor de nachtshow werd er ineens een woord gesproken door de directeur. Hij lichte het publiek in over de situatie en het trainer team kwam naar voren. Ze waren erg geëmotioneerd. Er was een korte memorial voor Freya terwijl er foto's en video's van haar werden vertoond op het grote scherm. Een kortere versie van deze beelden werd later de rest van de week voor iedere show gespeeld.

Het effect op de groep en de hiërarchie.

Ik heb die week mijn tijd vooral doorgebracht met het observeren van de dieren. Twee dagen nadat Freya was overleden veranderde er iets in de groep. Ze zwommen bijna continu als een wilde orkagroep zou doen. Erg dicht bij elkaar, de dieren raakten elkaar bijna continu aan tijdens het zwemmen en ze kwamen allemaal tegelijk boven om adem te halen. Dit is heel anders dan wat ik de laatste jaren heb gezien. De laatste jaren zag ik ze vooral in kleine groepjes zwemmen. Freya bijna altijd samen met Valentin,  Wikie samen met haar jongen en Inouk vaak op zichzelf. Het samen zwemmen zag je toen vaak alleen net voor of na de show.

Valeltin leek de voorkeur te hebben om met Inouk te zwemmen. De jongen van Wikie kwamen af en toe op Valentin af en probeerden speelgedrag of seksueel gedrag te initiëren. Er was een duidelijke verandering van gedrag en groepering in de eerste dagen. Het leek me logisch dat Wikie de leidende rol over zou nemen, aangezien ze een vrouwtje is met meerdere jongen. In de natuur zijn dat namelijk ook de leiders van een groep. Dit zou echter betekenen dat Valentin een aantal plekken zou dalen in de hiërarchie. Valentin stond namelijk op de tweede plek, na zijn moeder Freya. Als Wikie zou overnemen staan haar jongen direct onder haar en zou Valentin dus minimaal nummer vier zijn in de hiërarchie. Dit is eigenlijk precies wat er ook gebeurde in de loop van de dagen.

Na een paar dagen begon Wikie de leiding over te nemen in de groep. Ze ging zich hierbij dominanter gedragen. Die ochtend was het al snel duidelijk dat er spanning was in de groep. Wikie zwom samen met haar jongen en Valentin zwom alleen. Inouk probeerde een aantal keren contact te initiëren, maar leek dan vervolgens "gestraft" te worden door Wikie. De tweede show van die dag durfden Valentin en Inouk niet eens in het showbassin te komen. De trainers probeerden te dieren te verplaatsen naar het showbassin, maar zolang Wikie zich in dat bassin begaf wilden de dieren niet luisteren. Toen ze de dieren uiteindelijk toch allemaal in het showbassin kregen was er een abrupte "aanval"  van Wikie op Valentin. Dit triggerde op zijn beurt Valentin die vervolgens Moana aanviel. Wikie jaagde vervolgens Valentin in één van de achterste bassins en 'blokkeerde' vervolgens de toegang naar het showbassin met haar lichaam door in het middelste bassin te gaan zwemmen. De trainers kregen het niet voor elkaar de dieren nog te groeperen en er werd met een microfoon uitgelegd aan het publiek wat de situatie was. De show kon helaas niet doorgaan. In hun woorden:  "Wikie was de dominante rol aan het over nemen, wat betekende dat haar zonen na haar kwamen, gevolgd door haar volle broer Inouk. Wat betekende dat Valentin nu van de tweede naar de laatste plek was gedaald in een aantal dagen. Valentin accepteerde deze enorme daling van rang niet zomaar, dus probeerde hij Wikie's jongen aan te vallen om zo hoger in de hiërarchie te komen. Dit maakte Wikie uiteraard nog agressiever tegen Valentin, aangezien ze beschermend is over haar jongen. 

De show werd gecancelled en ze groepeerden de dieren op de volgende manier: Valentin, Inouk en Moana in het showbassin. Wikie en haar jongste kalf Keijo in het middelste bassin. Dit leek niet heel effectief aangezien alle dieren voor de gate bleven hangen. Valentin kreeg een behandeling voor de verwondingen die hij had opgelopen tijdens de aanval, ook controleerden ze zijn tanden.

Conclusie

De resterende dagen was het duidelijk dat Wikie nu de matriarch is en dus de dominante rol heeft in de groep. Het leek beter te gaan tussen de dieren en de show kon weer worden opgevoerd. Het is een beetje een rare groepssamenstelling zo met vier mannetjes en maar één vrouwtje. Ook zijn nu alle orka's die in Marineland leven ook in Marineland geboren. Ik hoop dat er niet weer inteelt gaat komen in de toekomst door deze combinatie. Hoewel dit een aparte situatie was, leek de groep toch erg sociaal naar elkaar. Ze zwommen heel veel samen, iets wat ik de laatste jaren steeds minder zag tijdens mijn bezoeken. Ik zag de jongen van Wikie spelen met alle andere dieren. Zelfs paargedrag tussen de jongen en de volwassen mannetjes. Wikie zwemt heel vaak met haar jongste zoon Keijo onder haar buik en haar oudste jong Moana langs haar. Wanneer Wikie aan het rusten is gaan haar jongen typisch verkennen en spelen. Inouk leek zoals voorgaande jaren een beetje het 'derde wiel'  en niet echt een plek te hebben in de groep. Nu dat de groepssamenstelling is veranderd is dit misschien anders in de toekomst. Valentin is een groter, en ouder mannetje dus het wordt interessant om te zien wat de band tussen deze twee dieren wordt. Hoewel het een zeer tragische gebeurtenis was, heeft het overlijden van Freya een zeer aparte mogelijkheid gegeven om te zien wat een groep orka's doet wanneer ze plots hun matriarch kwijtraken en ik ben dankbaar dat ik dit heb kunnen observeren. Dit zijn natuurlijk puur mijn interpretaties van wat ik heb gezien. Ik ben geen orka trainer of bioloog, dus het is puur mijn vertaling van de gebeurtenissen. Toch leek het me interessant om dit te delen!